تسبیحات
در رکعت سوم و چهارم نماز ، به جای سوره ی حمد می توان ذکر
تسبیحات اربعه را قرائت کرد . تسبیحات اربعه از مجموع تسبیح ،تحمید ،تهلیل
و تکبیر برآمده است که همه به نوعی از خانواده ی تسبیح می باشند .
«سبحان
الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر »، را تسبیحات اربعه
نامیده اند، با آن که تنها یکی از آن چهار تا سبحان الله است و بقیه تسبیح
نیست، بلکه تحمید و تهلیل و تکبیر است ، این است که :
تسبیح به معنای
منزّه دانستن خدا از عیب و نقص است ؛ از این حیث ، تحمید هم تسبیح است ؛
زیرا تحمید منزه دانستن خدا از هر ناپسندی است ، زیرا گفته شده : «
التحمید هو الثناء على علوه و ارتفاعه ذاتا و صفاتا و أفعالا عن کل نقیصة
و علة »؛ یعنی تحمید همان ثنایی است که بر بزرگی و رفعت شأن خدا از نظر
ذات و صفات و افعال ، صورت می گیرد .
تهلیل نیز تسبیح است ؛ زیرا تنزیه خدا از هر گونه شریک و همتاست .
تکبیر نیز تسبیح است ؛چرا که تنزیه خدا از هر گونه محدودیت و توصیف ناقص است .
بنابراین سه ذکر تحمید و تهلیل و تکبیرهم خود، نوعی تسبیح ، بلکه سرور همه تسبیحات هستند .1
سرّ تسبیحات اربعه
در
رکعات سوم و چهارم نماز می توان به جای حمد تسبیحات اربعه را خواند که سرّ
چهارگانه بودن این تکبیرات چهار ضلعی بودن کعبه و بیت المعمور و عرش الهی
است ؛ 2 به عبارت دیگر حقیقت عینی و خارجی که این تسبیحات به آن اشاره
دارند ، یک موجود واقعی و عینی در عالم برتر به نام بیت المعمور است که
چهار وجه دارد و هر قسمت از این تسبیحات به یکی از آن وجوه اشاره می کنند .
در
ابتدای تسبیحات نمازگزار سبحان الله گفته و خداوند را از نسبتهایی که
مخلوقین به او می دهند پاک و منزه می شمرد و اقرار می کند که عبادت ما
شایسته مقام قدس او نیست، اما چون خود خدا اذن داده و بلکه امر فرموده که
همین عبادتهای ناقص را انجام دهیم ادامه داده و از این بابت از خداوند
قدردانی نموده و حمد و ثنای الهی را بر زبان جاری می کند و سپس لا اله الا
الله گفته و اعلام می کند که هر گونه ستایش و پرستش فقط مخصوص خداست و لیس
فی الدار غیره دیار، و در پایان الله اکبر گفته و مجدداً تاکید می نماید
که اینها که ما می فهمیم و بر زبان جاری می نماییم هرگز لایق مقام ربوبی
نبوده و خداوند متعال بزرگتر از آن است که به وصف در آید.
همچنین گفته
شده که الحمدلله اشاره به توحید افعالی و لااله الا الله اشاره به توحید
صفاتی و اسمائی و الله اکبر اشاره به توحید ذاتی دارد و سبحان الله ابتدای
تسبیحات بیانگر تنزیه خداوند از تمامی این مراتب تصور شده می باشد . و چون
سوره حمد نیز به نوعی مشتمل بر این توحیدات ثلاثه است این تسبیحات می
توانند در رکعات سوم و چهارم ، جایگزین سوره حمد گردند . 3
گروه دین تبیان
پی نوشت ها :
1.عبد الحسین طیب، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج1، ص 172 ؛ میانجی محمد باقر، بدائع الکلام فی تفسیر آیات الأحکام، ص 171.
2- عبدالله ، جوادی آملی ، اسرار الصلوة ، ص79
3- قاضی سعید محمدبن محمد مفید قمی ، الاربعینات، ص46-47
منابع :
- سایت حوزه
- مقاله ؛ ف.حسین زاده